کولبران و پولبران انتخاباتی؛ دو روی یک سکه در دموکراسی‌های آسیب‌دیده

اختصاصی توسکانیوز/بابک کاظمی دکترای سیاستگذاری عمومی/  در بسیاری از جوامعی که دموکراسی در آن‌ها به جای نهادینه شدن، در سطحی شعاری و مناسکی باقی مانده است، فرایند انتخابات به‌جای آن‌که نقطه تلاقی اراده عمومی و سازوکارهای رسمی حکمرانی باشد، به صحنه‌ای برای بازتولید قدرت و نفوذ تبدیل می‌شود. در این میان، دو پدیده مهم و نگران‌کننده در ساختار انتخاباتی کشور قابل تأمل است: «کولبران انتخاباتی» و «پولبران انتخاباتی»؛ دو قشر متفاوت از بازیگران پنهان یا حاشیه‌ای، که نقش آن‌ها در نتیجه انتخابات، بی‌آن‌که دیده شود، بسیار تعیین‌کننده است. کولبران انتخاباتی، در واقع همان نیروهای زحمت‌کش و گمنامی هستند که در موسم انتخابات با شور و امید و البته احساس مسئولیت وارد میدان می‌شوند. اینان عمدتاً جوانان، کنشگران مدنی، فعالان ستادی، نیروهای فرهنگی، یا چهره‌های محلی هستند که بدون وابستگی رسمی به حلقه‌های قدرت یا ثروت، بار اصلی تبلیغات، ارتباط با مردم، اقناع افکار عمومی، و گاه حتی دفاع از مشروعیت انتخابات را بر دوش می‌کشند. تشبیه این افراد به کولبران مرزی، استعاره‌ای است از وضعیتی که در آن، کسانی بار سنگین را حمل می‌کنند، بی‌آنکه در سود و نتیجه آن سهمی داشته باشند. سرنوشت آنان، پس از اعلام نتایج، معمولاً فراموشی است. آنها به حاشیه رانده می‌شوند یا نهایتاً در سطوح پایین تشکیلاتی باقی می‌مانند؛ در حالی‌که تصمیم‌گیری‌ها، تقسیم قدرت و حتی امتیازات، در سطوح بالاتر و بسته‌تر رقم می‌خورد. در نقطه مقابل، پولبران انتخاباتی قرار دارند؛ کسانی که با جابجایی منابع مالی رسمی و غیررسمی، تأمین هزینه‌های تبلیغات، تدارک جلسات خاص، یا حتی اعمال نفوذ برای تأیید صلاحیت‌ها، بخش پنهان و غیررسمی فرایند انتخابات را کنترل می‌کنند. آنان اگرچه کمتر در عرصه عمومی ظاهر می‌شوند، اما در پشت‌صحنه، اثرگذارند. پولبران نه لزوماً در قامت سرمایه‌داران کلان، بلکه گاه در قالب واسطه‌های مالی، مدیران پروژه‌های تبلیغاتی، یا حتی چهره‌های خاص بانفوذ، عمل می‌کنند. در بسیاری موارد، منافع آن‌ها از پیروزی یک کاندیدا صرفاً سیاسی نیست؛ بلکه ناظر به دسترسی به رانت، قرارداد، امتیاز و انتصاب است. در کنار هم قرار دادن این دو مفهوم، تصویر دقیق‌تری از اختلال در نظام انتخاباتی ما ارائه می‌دهد. کولبران نماینده زحمت و صداقت‌اند، پولبران نماینده قدرت و منفعت. یکی با جان و وقت و آبرو هزینه می‌دهد، دیگری با پول و ارتباط و امتیاز، مسیر را هموار می‌کند. نتیجه اما اغلب در ترازوی نابرابر قدرت و سرمایه رقم می‌خورد، نه در میدان شایستگی و برنامه. ادامه این چرخه، به تضعیف اعتماد عمومی، بی‌انگیزگی کنشگران اجتماعی، و کاهش مشارکت منجر خواهد شد. چنانچه فرآیند انتخابات نتواند نماینده واقعی اراده مردم باشد، و اگر صداهای مستقل و نیروهای پاک‌دست، قربانی شبکه‌های قدرت و پول شوند، امید به اصلاح ساختاری و مردمسالاری واقعی کاهش می‌یابد. برای برون‌رفت از این وضعیت، اصلاحات بنیادین لازم است. شفاف‌سازی منابع مالی انتخابات، تقویت احزاب پاسخگو، نهادسازی برای نظارت بر فرآیندهای تبلیغاتی، و جلوگیری از انحصارطلبی در مدیریت ستادها از جمله گام‌های ابتدایی این مسیر است. اما پیش‌نیاز همه این اقدامات، بازسازی سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی است؛ اعتمادی که با رفتار صادقانه، شفاف و عادلانه مسئولان و کاندیداها به‌تدریج احیا خواهد شد. انتخابات، نه میدان قدرت‌نمایی پول و رانت، بلکه باید عرصه رقابت اندیشه، برنامه و شایستگی باشد. در غیر این صورت، همچنان شاهد صحنه‌هایی خواهیم بود که در آن کولبران برای آرمان بار می‌برند، و پولبران برای منفعت، بهره‌برداری می‌کنند.