جاسوسان بی‌هویت در سایه مهاجرت غیرقانونی/چرا سیاست‌گذاری مهاجرتی ایران نیازمند بازنگری فوری است؟

اختصاصی توسکانیوز/ بابک کاظمی | دکترای سیاست‌گذاری عمومی/در هفته‌های اخیر، همزمان با التهابات ناشی از جنگ ۱۲ روزه میان ایران و رژیم صهیونیستی، افکار عمومی با خبری نگران‌کننده مواجه شد: بازداشت تعدادی از عناصر مرتبط با موساد که در پوشش مهاجر غیرقانونی و از مسیرهای مرزی شرقی وارد کشور شده بودند. این خبر اگرچه جدید است، اما ریشه در مسئله‌ای کهنه و بارها تکرارشده دارد؛ یعنی خلأ مزمن در سیاست‌گذاری مهاجرتی کشور. سال‌هاست که دلسوزان، پژوهشگران و برخی کارشناسان امنیتی نسبت به پیامدهای مهاجرت بی‌ضابطه، به‌ویژه ورود بی‌رویه اتباع افغانستان از مرزهای شرقی هشدار داده‌اند، اما متأسفانه این هشدارها یا نادیده گرفته شدند یا جدی تلقی نشدند.
نتیجه این بی‌توجهی، شکل‌گیری شرایطی است که در آن نه دولت توان شناسایی دقیق و نظام‌مند مهاجران را دارد، نه جامعه محلی احساس امنیت می‌کند و نه حتی مهاجران قانون‌مدار و شریف افغان ــ که سال‌هاست در این سرزمین با کار و تلاش زندگی کرده‌اند ــ از سوءظن‌های فزاینده در امان مانده‌اند. در چنین فضایی، شبکه‌های اطلاعاتی بیگانه به‌راحتی از شکاف‌های ساختاری استفاده می‌کنند و مأموران خود را در پوشش پناه‌جو یا کارگر ساده به عمق خاک ایران می‌فرستند. این رخنه، بیش از آنکه ناشی از ضعف امنیتی باشد، حاصل غیبت یک راهبرد مهاجرتی شفاف، علمی و واقع‌نگر است.
در تمام این سال‌ها، سیاست مهاجرتی کشور یا وجود نداشته یا در حد آیین‌نامه‌های محدود و واکنشی باقی مانده است. در حالی که مدیریت جمعیت مهاجران خارجی نیازمند سیاستی چندلایه است که در آن، امکان غربال‌گری هوشمند، احراز هویت دقیق، تفکیک بین مهاجر قانونی و غیرقانونی، و در نهایت کنترل منظم جریان ورود و اقامت وجود داشته باشد. برخوردهای صرفاً انتظامی یا امنیتی، بدون پشتیبانی سیاست‌گذاری منسجم، نه‌تنها مسئله را حل نمی‌کند، بلکه زمینه سوءتفاهم‌های قومی و اجتماعی را نیز فراهم می‌آورد.
دولت چهاردهم اکنون این فرصت و وظیفه را دارد که سیاست مهاجرت را به‌عنوان یک مسئله راهبردی در دستور کار خود قرار دهد. طراحی سامانه‌های جامع ثبت‌نام اتباع، بازنگری در ضوابط اقامت و اشتغال، همکاری اطلاعاتی با کشورهای منطقه، و تعامل با نهادهای بین‌المللی مرتبط با پناه‌جویان، تنها بخشی از اقداماتی است که باید هرچه سریع‌تر عملیاتی شوند. امنیت ملی، در دنیای امروز، تنها با ابزارهای سخت حفظ نمی‌شود؛ بلکه مستلزم حکمرانی هوشمند، داده‌محور و انسانی است.
اکنون که تهدید از دل «بی‌هویتی» سربرآورده، باید با سیاست‌ورزی واقع‌بینانه و منصفانه، پاسخ درخوری به آن داد؛ نه با تعمیم‌های بی‌پایه و گفتمان طرد، بلکه با نظمی هوشمندانه که هم کرامت انسان‌ها را پاس بدارد، هم جامعه را ایمن‌تر کند، و هم راه‌های نفوذ دشمن را مسدود سازد.