توسکانیوز/ محسن بوذری سراوانی
مقدمه: جهان بی‌نظم، ایران بی‌پناه؟
نظم جهانی فروپاشیده است. غرب، شرق و حتی جنوب جهانی دیگر در قالب هیچ مدل ثابتی تحلیل‌پذیر نیستند. در این میانه، ایران در معرض یک جنگ ترکیبی فرساینده از سوی قدرت‌های خارجی و همزمان یک بحران راهبردی درونی قرار گرفته است: دیپلماسی‌اش فرسوده، اقتصادش شکننده، انسجام داخلی‌اش آسیب‌دیده و جایگاه منطقه‌ای‌اش در حال بازتعریف.
اما در این تصویر، یک نقطه عطف مهم نیز دیده می‌شود: جنگ ۱۲ روزه ایران–اسرائیل در بهار ۱۴۰۴ که نخستین پاسخ مستقیم نظامی ایران به سال‌ها فشار هوشمند و عملیات‌های پنهان بود. این جنگ، توازن منطقه‌ای را دگرگون نکرد، اما نشان داد ایران همچنان بازیگر فعالی در حوزه بازدارندگی است.
ائتلاف ضدایرانی: بازگشت خزنده، نه بی‌پاسخ
ائتلاف اسرائیل، آمریکا و اروپا که سال‌ها به عملیات سایه‌ای، فشار تحریمی و خرابکاری امنیتی علیه ایران متکی بود، در ۱۴۰۴ با یک واکنش بی‌سابقه روبرو شد:
جنگ ۱۲ روزه؛ نقطه عطف بازدارندگی متقابل
• پس از حملات هوایی اسرائیل به تأسیسات حساس در سوریه و گزارش‌هایی مبنی بر نقش مستقیم موساد در بی‌ثبات‌سازی داخلی، ایران وارد درگیری نظامی مستقیم با اسرائیل شد.
• حملات موشکی و پهپادی ایران به پایگاه‌های نظامی حیفا، دیمونا و برخی سایت‌های حساس دفاعی اسرائیل، ضربه حیثیتی بزرگی به امنیت تل‌آویو وارد کرد.
• اسرائیل پاسخ داد، اما نتوانست به اهداف راهبردی خود دست یابد. نتیجه: آتش‌بس تحت فشار متقابل، بدون پیروزی قطعی برای هیچ‌یک.
این جنگ، توازن قدرت را به نفع ایران تثبیت نکرد، اما معادله تهدید را از فضای یک‌طرفه به فضای تقابل دوطرفه بازگرداند.
پس از جنگ چه شد؟
اسرائیل، اروپا و آمریکا به جای ورود به جنگ تمام‌عیار، به جنگ فرسایشی هوشمند برگشتند:
• تشدید تحریم‌های بانکی، انرژی و فناوری
• افزایش فشار افکار عمومی جهانی
• ایزوله کردن ایران در نهادهای بین‌المللی
• تضعیف ساختارهای مقاومت منطقه‌ای (لبنان، سوریه، یمن)
قدرت راهبردی ایران: اهرم‌هایی درگیر فرسایش تدریجی
ایران در سال ۱۴۰۴ با مجموعه‌ای از چالش‌های چندجانبه در حوزه قدرت راهبردی خود مواجه است. در عمق منطقه‌ای، متحدان سنتی ایران تحت فشارهای داخلی و خارجی قرار دارند و به دلیل بحران‌های داخلی، کارایی و نفوذ آنها کاهش یافته است. نفوذ ایران در عراق و لبنان کم‌رنگ شده، در سوریه به دلیل فشار همزمان روسیه و اسرائیل تحت محدودیت قرار دارد و در یمن نیز به توافق نسبی تن داده است.
در حوزه نظامی، ایران همچنان توان بازدارندگی واقعی دارد که نمونه بارز آن در جنگ ۱۲ روزه به نمایش درآمد، اما هنوز توان حمله پیش‌دستانه گسترده یا پرهزینه‌سازی قطعی برای دشمن را به صورت کامل ندارد و توازن قدرت منطقه‌ای شکننده باقی مانده است.
ارتباطات راهبردی ایران با چین و روسیه نیز به صورت تاکتیکی و محدود است؛ چین بیشتر نقش واردکننده نفت و کالاهای خام را ایفا می‌کند و روسیه بازی دوگانه‌ای بین ایران و اسرائیل دارد. هیچ‌کدام از این دو کشور به عنوان یک حامی راهبردی کامل و قابل اعتماد برای ایران شناخته نمی‌شوند.
اما بحرانی‌ترین بخش، وضعیت داخلی ایران است؛ فروپاشی سرمایه اجتماعی، بحران مشروعیت، ناتوانی در تثبیت اقتصاد، مهاجرت گسترده نخبگان، فساد ساختاری و سیاست‌زدایی از افکار عمومی، شرایط را بسیار شکننده کرده است. بدون اصلاحات اساسی داخلی، ایران نمی‌تواند به شکل پایدار و مستقل جایگاه راهبردی خود را حفظ کند و هیچ حمایت خارجی نمی‌تواند جایگزین این اصلاحات شود.
دیپلماسی ایران: گرفتار در زمین بی‌جهت
• دیپلماسی رسمی ایران فاقد ابتکار و روایت‌سازی مؤثر است؛ نه از ابزار اقتصادی بهره می‌برد، نه قدرت نرم کافی دارد و نه با نخبگان جهانی گفت‌وگو می‌کند. بیشتر تمرکز صرف مقابله با اتهامات غربی شده و توان خلق ابتکار مستقل برای منطقه یا جهان را از دست داده است.
• پس از جنگ ۱۲ روزه، ایران نتوانست دستاوردهای نظامی را به موفقیت سیاسی و منطقه‌ای تبدیل کند؛ نه موجی از همدلی در جهان شکل گرفت و نه بازیگران عرب به شکل جدی به سمت تهران آمدند.
• دشمنان ایران نیز به دنبال جنگ مستقیم نیستند بلکه با حربه‌های نرم مانند فشار روانی و رسانه‌ای، تحریم‌های هدفمند اقتصادی و حملات سایبری و ترورهای هدفمند، ایران را به سمت فروپاشی درونی و بدون هزینه بیرونی سوق می‌دهند.
جمع‌بندی: ایران در وضعیت تعلیق راهبردی
ایران نه پیروز جنگ شده، نه شکست خورده است. نه در حال مذاکره است، نه در حال گسترش بازدارندگی. نه در آستانه صلح پایدار است، نه در آستانه فروپاشی.
ایران در یک تعلیق راهبردی خطرناک به سر می‌برد که بیش از هر چیز آینده کشور را تهدید می‌کند.
نتیجه: آغاز مسیر برون‌رفت یا سقوط تدریجی
تنها راه خروج از این وضعیت، گذار از واکنش صرف به یک استراتژی سه‌لایه است:
• اصلاحات داخلی برای احیای سرمایه اجتماعی و انسجام ملی
• دیپلماسی جسورانه و چندلایه با هدف شکستن محاصره و تغییر روایت جهانی
• بازسازی قدرت بازدارنده با هدف پرهزینه‌سازی واقعی جنگ برای دشمن
